Now out: Sonic Acts Ecoes 5

The fifth issue of Sonic Acts’ magazine Ecoes is out. It has my interview with Philip Vermeulen in it. It also features Alice Johnston Rougeaux, Anastasia (A) Khodyreva, Annika Kappner, Brackish Collective, Éric La Casa, Hannah Pezzack, Hannah Rowan, Jac Common, Karen Bakker, Katy Lewis Hood, Lucia Dove, Maud Seuntjens, Rita Wong, Stefanie Hessler, Tarek Atoui, Therese Keogh, and Tomoko Sauvage.

Get it here (€7,50 + posting): https://shop.sonicacts.com/product/ecoes-5/.

en,free publicity,leesvoer,nl,reading matter | June 22, 2023 | 11:53 | Comments Off on Now out: Sonic Acts Ecoes 5 |

ChatGPT & DeepL als poëzievertalers

Gisteravond ben ik eindelijk begonnen met een experiment dat ik al een tijdje van plan was uit te voeren. Een jaar of drie geleden kocht ik de complete verzamelde poëzie van Nanni Balestrini – in het Italiaans: Come si agisce en altri procedimenti, en Le avventure della signorina Richmond e Blackout. Balestrini’s taalgebruik is – bij al zijn experimenteerzucht – altijd helder, en ik hoopte dat ik met mijn grondige basiskennis van het Italiaans een heel eind zou moeten kunnen komen.

(Ik studeerde ooit Italiaans, maakte die studie niet af, koos voor literatuurwetenschap, en hield mijn kennis niet actief bij. De grammatica zit nog wel passief in mijn hoofd, maar ik ken gewoon te weinig woorden).

Mijn idee was dat ik met die basiskennis en het gebruik van DeepL (ChatGPT was er nog niet) een heel eind zou moeten kunnen komen, ik zou er in ieder geval met plezier en zeker begrip ‘doorheen kunnen lezen’.

Pas gisteravond begon ik. Ik begon met het eerste gedicht over La signorina Richmond: ‘Descrizione superficiale della signorina Richmond’. (Interesse in de Italiaanse ’70s, en ook omdat het verhalende en redelijk eenvoudige gedichten zijn – hee, ik hoop ook weer wat Italiaans te leren, dat ook). Omdat ik nog steeds geen digitale versie van de twee boekdelen heb gevonden maakte ik foto’s van de eerste pagina’s met Text Fairy. De tekstherkenning ging goed. Ik mailde die teksten naar mn laptop waar ik de regelafbrekingen herstelde. (Balestrini gebruikt hier geen hoofdletters en geen interpunctie, waardoor Text Fairy er een rommeltje van maakt).

Eerst gooide ik de tekst in DeepL, en las die vertaling met het Italiaans ernaast. (Split screen in Scrivener). DeepL vertaalt heel letterlijk en vrijwel woord voor woord. Dat gaat in dit geval behoorlijk goed omdat het gedicht een eenvoudige syntactische structuur heeft. De woordkeuze is niet altijd de mooist, maar begrijpelijk is het zeker, en niet zelden lijken me de keuzes van DeepL de beste te zijn – keuzes die een poëzievertaler wellicht ook zou maken. (Althans, in de eerste kladversie). Een paar keer gaat het de mist in, namelijk waar het – zo te zien – een element uit een volgende zin alsnog in de zin daarvoor toevoegt (om zo een goede zin te vormen), maar dat element ook ‘laat staan’ in de volgende zin. Dat soort foutjes haalde ik eruit. (Ik dacht namelijk: laat ik een DeepL-asssisted vertaling maken – zoals je dat tegenwoordig doet als je te snel en vertaling moet leveren: je gooit het in DeepL en daarna corrigeer je het resultaat en maakt er beter Nederlands van). Maar DeepL klooit ook met de hij/zij. Het eerste gedicht beschrijft een aantal vogels. Het Italiaans specificeert niet of het gaat om vrouwtjes of mannetjes – al is het logisch (het is immers een beschrijving van La signorina Richmond) om te veronderstellen dat het in ieder geval in het begin om een vrouwtje gaat. DeepL echter maakt er een potje van omdat het kijkt naar het woordgeslacht. Aan het einde van het gedicht zijn er ook een paar zinnen waar het moeite mee heeft – en waar ik ook niet 1-2-3 een oplossing voor vond.

Toen verzocht ik ChatGPT of het dit gedicht kon vertalen van het Italiaans naar het Nederlands. Ik heb het nog niet uitgebreid geanalyseerd, maar er lijkt iets interessants te gebeuren. Het maakte er veel nadrukkelijker een gedicht van. Zo lijkt het. Dat is omdat het durft om Balestrini’s volgorde van de zinsdelen los te laten. En ook door hoofdletters toe te voegen en interpunctie. Maar, hmm, daardoor maakt ChatGPT er ook een ‘ouderwetser’ ogend (en klinkend) gedicht van. Dat kan ik niet helemaal hard maken natuurlijk (behalve wat hoofdlettergebruik en interpunctie betreft) – daarvoor is mijn kennis van het italiaans niet toereikend. Balestrini gebruikt simpele structuren, waardoor zijn gedicht juist niet heel ‘dichterlijk’ is. (Wat dat ook betekent: iets met moeilijke metaforen en schijnbaar gewrongen zinnen waarop je zeg maar met Paul Claes moet zitten puzzelen om de kristalhelderheid te zien – met respect, u begrijpt hopelijk in welke richting ik denk). Balestrini rijgt met opzet simpele beschrijvende zinnen aan elkaar. Me dunkt dat dat bij een geslaagde vertaling ook zo moet zijn.

ChatGPT heeft moeite met dezelfde zinnen als DeepL, maar zorgt wel voor meer coherentie, ook omdat het (geloof ik – ik heb het nog niet voldoende geanalyseerd) niet klooit met de hij/zij op basis van het woordgeslacht.

Goed mogelijk dat als je ChatGPT het gedicht nog een paar keer laat vertalen de resultaten nog wat beter worden. Ik ben benieuwd hoe DeepL en ChatGPT om zullen gaan met de meer experimentelere Signora Richmond-gedichten van Balestrini, waarin hij zinnen afbreekt, zelfs delen van woorden weglaat (afbreekt), fragment op fragment, flard op flard stapelt, en ook (denk ik denk ik) flarden van de politieke clichés uit die tijd langs laat komen. (Balestrini was zeer actief in de radicaal-linkse beweging, en had een zeer scherp oog en oor voor ideologische leegheid en clichés).

In ieder geval kan ik met deze twee software-assistenten de poëzie van Balestrini doorwerken en met plezier lezen. De vraag is dan: wat voor soort lezen is dit? En is dit een andere vorm van poëzielezen dan gedichten lezen in een taal die niet jouw eerste taal is, een taal waarbij je (veel) nuances mist? En hoe verhoudt zich deze manier van lezen/vertalen zich tot het lezen van een goede poëzievertaling? En wat heb je liever? Ja, ik heb liever een goede Nederlandse vertaling van Balestrini. Ik stel me er eentje voor van Samuel Vriezen, waardoor je tegelijkertijd Balestrini leest, maar ook Vriezen’s Balestrini, zoals je bij Ten Berge’s Pound-vertalingen ook Ten Berge leest. Of Dominique de Groen die zich door de gedichten van Balestrini heen werkt. (En er wat anders van maakt).

Ik kan me overigens niet anders voorstellen dan dat er legio poëzielezers zijn die tegenwoordig zo hun poëzie lezen, poëzie in talen die ze half of helemaal niet beheersen, of gewoon net niet goed genoeg. (Waarbij het ‘helemaal niet’ tricky is. Ik zou het toch niet helemaal vertrouwen als ik een gedicht in het Japans of Tagalog zou vinden en dat door ChatGPT of DeepL zou laten vertalen. Je krijgt dan wel mee wat het ‘ongeveer’ is, maar ik zou het gevoel houden dat ik mogelijk iets totaal heb gemist, iets dat cruciaal is voor de ervaring of het begrip van het gedicht. Wat dat dan is? Iets met taal- of klanknuance, en ook iets dat te maken heeft met culturele vertaling? Dat ‘gat’ is superinteressant, omdat het iets lijkt aan te duiden waar het in poëzie ook om gaat). (Enzovoorts).

In de posts hieronder & hierboven staan de teksten. Wordt (hopelijk) vervolgd.

Bedenk ik nu: kan ook nog zijn dat ChatGPT gebruik heeft gemaakt van een Engelse (Amerikaanse) vertaling van dit gedicht. (Hoewel, nee, ik vind niet zo snel een Engelse vertaling, Blackout is wel vertaald, een reden waarom ik met Miss Richmond wilde beginnen).

leesvoer,nl,reading matter,research,software,ubiscribe,vertaling | June 22, 2023 | 10:58 | Comments Off on ChatGPT & DeepL als poëzievertalers |

Nikel and the void

Article from the Barents Observer / Novaya Gazeta: https://thebarentsobserver.com/en/2022/01/nikel-and-void-it-left-behind. (The smelter has been closed already a while ago. Almost none of the intended new projects have come off the ground. They even wanted to develop the Kola Superdeep into a tourist destination. I still love Nikel in a strange sort of way. I’ve been there a couple of times.)

en,leesvoer,reading matter,research | January 29, 2022 | 14:08 | Comments Off on Nikel and the void |

Bruno Latour: Waar kunnen we landen

Als nou iedereen (die in politiek is geïnteresseerd of aan politiek doet) dit boekje leest dan schieten we eindelijk een beetje op.

Bruno Latour: Waar kunnen we landen? Politieke oriëntatie in het Nieuwe Klimaatregime. Bestellen bij Octavo. Super leesbaar vertaald door Rokus Hofstede.

leesvoer,nl,reading matter,research | December 8, 2018 | 0:13 | Comments Off on Bruno Latour: Waar kunnen we landen |

Bruno Latour: Oog in oog met Gaia

‘Acht lezingen over het Nieuwe Klimaatregime’. Wat een plezier om dit in het Nederlands te lezen! Een groot deel van het betoog en de argumenten waren me al bekend. Ik las de oorspronkelijke Gifford lezingen (uit 2013) toen ze nog als PDF online beschikbaar waren, luisterde naar het hoorspel Kosmokoloss, nam verspreide Engelse artikelen van Latour door. Zoals de ideeën en argumenten in deze defintieve versie van Face a Gaia achter elkaar zijn gezet, in dit Nederlands van Rokus Hofstede en Katrien Vandenberghe, gaat het sprankelen, wordt het urgent, en zoveel makkelijke begrijpbaar. Het is niet moeilijk wat Latour hier uitlegt, het gaat alleen in tegen heel veel oude, vertrouwde, afgekloven en schadelijke concepten. (Voorbeeld: wat veel mensen als ‘religie’ beschouwen noemt Latour contra-religie). Dat vergt wat omdenken, maar eenmaal omgedacht is het helder, verwikkelt het één vanzelfsprekend met het ander. Veel inzichten uit Latour’s lange carrière komen in dit boek bij elkaar. Latour schetst hoe we ons de wereld kunnen (nee moeten) voorstellen. Ik las het in 1 adem uit.

free publicity,leesvoer,nl,reading matter,research,uitgelezen | February 6, 2018 | 16:01 | Comments Off on Bruno Latour: Oog in oog met Gaia |

Leesdagboek 2016

Heel 2016 hield ik een soort leesdagboek bij. Ik schreef meestal korte notities, maar soms ook langere stukjes over de boeken die ik las. Boeken die ik uitlas, en ook boeken die ik niet uitlas. Gedrukte boeken, geleend van de bibliotheek of gekocht, en evengoed epubs…

Het hele overzicht staat hier nu hier ariealt.net/leesdagboek-2016/.

leesvoer,reading matter | January 6, 2017 | 16:38 | Comments Off on Leesdagboek 2016 |

Arctic heat

Remember last year? +0 degrees in December at the North Pole. +8 on Svalbard. 2016 was the warmest year on record. The Arctic heats up twice as fast as the rest of the Earth. More: https://thebarentsobserver.com/en/arctic-ecology/2016/12/change-arctic-year-was-unlike-any-ever-seen-scientists-say.

en,leesvoer,research | December 18, 2016 | 2:20 | Comments Off on Arctic heat |

Arno Schmidt: Bottom’s Dream

Ik heb ‘m gekocht. Ik kreeg ‘m vandaag geleverd. De verengelsing van Arno Schmidt’s Zettel’s Traum. Ik moest hardop lachen toen ik ‘m opensloeg. Zo onwaarschijnlijk is deze uitgave. Zettel’s Traum, het meest ondoordringbare boek van Arno Schmidt, zelfs onder Schmidt-fanaten verreweg het minst gelezen. Zelfs volgens sommige Schmidtfanaten een mislukt en fysiek bijna onleesbaar boek. (Toen een paar jaar geleden de eerste gezette druk uitkwam – daarvoor was er alleen de facsimile van het typoscript – was er even veel aandacht en begonnen mensen enthousiast aan het leesavontuur. Maar iedereen die er over blogde hield er binnen een paar bladzijden mee op. Ik heb een pagina of vijftig gelezen.) De significantie van onderwerp weegt niet op tegen de lengte en moeilijkheid van de zinnen.

Toen ik las dat de Amerikaanse Schmidt-vertaler John E. Woods – die bijna al het late werk al eens overzette – nu ZT had vertaald, en dat – onwaarschijnlijk – Dalkey Archive press het uitgaf… bestelde ik het. Waarom? Toch ook omdat ik benieuwd ben wat Woods van de vertaling maakt. ZT is (ook) een boek over vertalen, de hoofdpersonen discussiëren uitgebreid het overzetten van Edgar Allan Poe uit het Engels naar het Duits. Het boek zit vol literaire allusies naar een gedroomd Duits dagelijks leven. Elk woord is een woordspeling. En dat omzetten naar Engels? ZT is ook nog eens 10x zo lang als Finnegans Wake. En nogmaals: Dalkey Archive heeft het uitgegeven. Het boek is zowat netzo zwaar als mijn dochter.

64 euro bij de verzendboekhandel. (Goedkoopste nieuwe boek per kilo?)

bottomsdream

En toch meteen zin om verder te gaan in het Duits van ZT. (Maar dit boek fysiek lezen – alle letters en woorden en zinnen (over 3 kolommen) verwerken – vereist een jaar eenzaamheid in totale Schmidt-monomanie. Of een over 20 jaar doorgezette inspanning van iedere dag 20 minuten ZT lezen). (Ik heb het niet precies uitgerekend).

En het is Schmidt zelf die in één van zijn essays uitrekent hoeveel boeken hij nog kan lezen, als hij nog 30 jaar te gaan heeft.

Weinig.

Ik weet nu al dat ik ZT nooit zal lezen. En Bottom’s Dream helemaal niet.

(Waarom is dat een punt, terwijl het nooit zullen lezen van Gottfried Keller’s Grüne Heinrich – ik las 1/3 – of een roman van Stephen King geen punt is?)

Zijn de enigen die Bottom’s Dream helemaal gelezen hebben Woods en zijn proofreader?

Zullen de algoritmes van Google dit boek lezen als de PDF wordt geupload? En wat zullen ze ermee doen?

(Netzo idioot als het ordenen van 9.000 epubs en pdfs die je nooit zult lezen).

leesvoer,nl,reading matter,ZT | November 3, 2016 | 19:34 | Comments Off on Arno Schmidt: Bottom’s Dream |

Omar Muñoz-Cremers: Kritische massa

Net uit. Self-published. (Dus betaalbaar). Omar Muñoz-Cremers’ Kritische massa. Schrijven over muziek, 25 korte essays over 25 popalbums die samen een beeld vormen van de ontwikkeling van popmuziek, van min of meer 1976 (punk als ‘Stunde Null’) tot Aphex Twin’s Syro. Persoonlijk, poëtisch, precies – en toekomstgericht. Ik las ze van t weekend, allemaal, in één adem. Grote aanrader voor iedereen die ervan houdt om over muziek te lezen. (En dan heb ik nog ‘ns bijna niks met pop – of is dit boek mij juist daarom zo welkom?) Haal ‘m hier.

omar_km

history,leesvoer,music,nl,reading matter,uitgelezen | March 14, 2016 | 14:01 | Comments Off on Omar Muñoz-Cremers: Kritische massa |

Hypersphere

Lang op gewacht: het literaire meesterwerk geboren uit en in de internetcultuur. Dit is het. Denk ik. (… een bladzijde of 20 gelezen.)

Nu hoeven we dus niet langer te ‘zeuren’ dat de literaire cultuur op het Internet geen Ulysses heeft voortgebracht.

(Nee, ik heb het niet over Kenneth Goldsmith’ New York), euh ik bedoel Capital).

Ik heb het over Anonymous’ Hypersphere. Briljant? Guess so. Ha.

Scribd.

(Via Monoskop).

PS – een halve dag later en 50 pagina’s meer gelezen (kriskras door de pdf) vind ik het nog steeds steengoed, een schop onder de kont van de literatuur, en om te bulderen van het lachen (als bij Rabelais – I suppose).

en,leesvoer,pynchon,reading matter | January 15, 2016 | 0:01 | Comments Off on Hypersphere |
Next Page »
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.5 License. | Arie Altena