Article from the Barents Observer / Novaya Gazeta: https://thebarentsobserver.com/en/2022/01/nikel-and-void-it-left-behind. (The smelter has been closed already a while ago. Almost none of the intended new projects have come off the ground. They even wanted to develop the Kola Superdeep into a tourist destination. I still love Nikel in a strange sort of way. I’ve been there a couple of times.)

Als nou iedereen (die in politiek is geïnteresseerd of aan politiek doet) dit boekje leest dan schieten we eindelijk een beetje op.

Bruno Latour: Waar kunnen we landen? Politieke oriëntatie in het Nieuwe Klimaatregime. Bestellen bij Octavo. Super leesbaar vertaald door Rokus Hofstede.

Zegt Bruno Latour, copypasted uit de PDF:

First, we are no longer at a safe distance from any of the effects of
the “forces of nature”; second we are told by many scientific disciplines that
we have become so big, so cumbersome, that we
,
as humans
,
are now
of
a size
com
mensurable
with
volcanoes and
,
some say
,
with
plate tectonics; as to the
immense grandeur of our morality,
alas,
we seem so dejected, so puny
,
that
we have not the slightest idea of how to respond to the new situation.
The
task
of work
for the humanities i
s even more immense given that we have no
political idea of
what constitutes
the “we” endowed with the ability to
respond to
such a major transformation.
Time indeed to “measure
ourselves
.
”
Exit the feeling of the sublime. What’s next?
The successor of the
sublime is under
construction.

‘Acht lezingen over het Nieuwe Klimaatregime’. Wat een plezier om dit in het Nederlands te lezen! Een groot deel van het betoog en de argumenten waren me al bekend. Ik las de oorspronkelijke Gifford lezingen (uit 2013) toen ze nog als PDF online beschikbaar waren, luisterde naar het hoorspel Kosmokoloss, nam verspreide Engelse artikelen van Latour door. Zoals de ideeën en argumenten in deze defintieve versie van Face a Gaia achter elkaar zijn gezet, in dit Nederlands van Rokus Hofstede en Katrien Vandenberghe, gaat het sprankelen, wordt het urgent, en zoveel makkelijke begrijpbaar. Het is niet moeilijk wat Latour hier uitlegt, het gaat alleen in tegen heel veel oude, vertrouwde, afgekloven en schadelijke concepten. (Voorbeeld: wat veel mensen als ‘religie’ beschouwen noemt Latour contra-religie). Dat vergt wat omdenken, maar eenmaal omgedacht is het helder, verwikkelt het één vanzelfsprekend met het ander. Veel inzichten uit Latour’s lange carrière komen in dit boek bij elkaar. Latour schetst hoe we ons de wereld kunnen (nee moeten) voorstellen. Ik las het in 1 adem uit.

Voor wie geen tijd heeft om Latour’s Oog in oog met Gaia / Facing Gaia / Face a Gaia helemaal te lezen: lees deze superheldere recensie van John Tresch: http://www.publicbooks.org/we-have-never-known-mother-earth/.

Vandaag arriveerde in de post Come si agisce e altri procedimenti en Le avventure della signorina Richmond e Blackout, oftewel deel I en II van de Poesie complete van Nanni Balestrini (uitgegeven door Derive Approdi). In het Italiaans.

Vorige week kocht ik ze in een impuls, nadat ik die paar Nederlandse vertalingen opgespoord had, en de Engelse* en Duitse vertalingen die ik online vond, had gelezen. De Nederlandse vertalingen staan in een Raster uit 1971, en in de Poetry International uitgave Een tak van denken (Tien moderne Italiaanse dichters, Meulenhoff, Amsterdam 1989, vertaling Karel van Eerd). De eerste kocht ik tweedehands, de tweede staat in de OBA.

Ben namelijk gedoken in de Novissimi, de Italiaanse neoavanguardia, de Gruppo63. Balestrini maakte er deel van uit. De afgelopen jaren zijn er een stel Engelse vertalingen van zijn werk verschenen, deels bij Verso: We want Everything, Tristano en The Unseen. Zijn naam duikt sporadisch – maar toch – op in de recente politieke theorie en in tentoonstellingscatalogi. Maar als zijn naam al bekend is buiten Italië, dan meestal omdat hij één van de eersten was die algoritmische computerpoëzie schreef: Tape Mark I (1961). Tot mijn stomme verbazing bleek de korte film (op youtube) over de reconstructie daarvan, inclusief interview met Balestrini, gemaakt te zijn door mijn Marci Panis atelier-buurman Federico Bonelli.

Nu heb ik dus die twee delen poëzie voor me liggen. In het Italiaans. Benieuwd of het me zal lukken om ze te lezen. Ik heb ooit Italiaans gestudeerd, maar switchte naar literatuurwetenschap, en las daarna nog zeer sporadisch Italiaans. (Eerlijk gezegd tot voor kort niet veel meer dan het één en ander over wielrennen…).

De neoavanguardia is een belangrijk moment in de Italiaanse literatuur. De consumptiemaatschappij ontstaat. Grote sociale veranderingen. Het neorealisme is vastgelopen. De novissimi – Giuliani, Pagliarani, Sanguineti, Balestrini, Porta – zoeken vernieuwing (en nieuwe werelden) door taalexperiment. De meeste van hen nemen dat politiek – en dat betekent in die tijd Marxistisch. (Maar discussie met en afwijzing door o.a. Marxist Pasolini en Moravia; Calvino is ook niet heel enthousiast). Utopie. Taalkritiek. Maar ook de invloed van de nieuwe beeldende kunst, de nieuwe muziek (Nono, Berio, Boulez – – Sanguinetti werkt met Berio), en nieuwe ontwikkelingen in de filosofie. Een jonge Umberto Eco werkt bij de RAI en leert daar de componisten kennen die twee verdiepingen hoger in de elektronische studio de toekomst van de muziek uitvinden. Het leidt tot zijn Opera Aperta – nog steeds één van mijn favoriete theorieboeken. Van de Novissimi gaat het naar de neoavanguardia en dan naar Gruppo63.

Dat ik er nu induik is in zekere zin ook het voldoen van een uitstaande schuld aan mijn studie Italiaans. Terugkijkend realiseer ik me dat mijn universitaire ‘opvoeding’ als literatuurwetenschapper begonnen is bij de colleges van Pieter de Meijer. Jarenlang redacteur van Raster. Hij publiceerde niet veel, hij vond van zichzelf dat hij niet goed kon schrijven, en bewonderde de schrijfvaardigheid van anderen daarom des te meer. Via hem leerde ik Eco de semioticus kennen. (Voor zover ik het niet al kende: op de middelbare school had ik de Inleiding in de literatuurwetenschap al doorgelezen, en Roland Barthes ingekeken – ze stonden op de plank in de openbare bibliotheek van Almelo, waar ze overigens indertijd op de studiezaal in de kelder ook gewoon Forum der Letteren hadden staan). De Meijer schreef in 1971 en ook later over de Novissimi voor Raster, en tekende voor wat vertalingen. Dat wist ik – tot voor kort – niet. Hij maakte in 1975 ook een aflevering van het KRO-kunstprogramma Babel over en met Sanguineti, maar daar kan ik niks van terugvinden. Ook niet in de database van Beeld en Geluid.

Umberto Eco was zeer belangrijk voor de neoavanguardia en de Gruppo63. Hij zorgt voor theoretisch kader. De Eco in die tijd is een zeer intrigerende persoon. Eén van de grondleggers van de semiotiek, een semiotiek die zeer beïnvloed is door de cybernetica. Eco had ook McLuhan en de beginnende communicatiewetenschap heel goed gelezen. Dat ikzelf een aantal jaren later zo’n volledig vanzelfsprekende ‘move’ kon maken naar de wereld van de nieuwe media heeft ook veel te maken met die scholing in de semiotiek.

En hoe dieper ik er in duik, des te fascinerender wordt het – waarbij, tot nu toe, naast Eco (logischerwijs, de semioticus), steeds Balestrini het meest bezighoudt. In de eerste plaats om zijn poëzie, de herhalingen, de taalmanipulaties, gedichten uit geleende uitdrukkingen, geen poëzie van een ‘ik’. Balestrini wordt, gek genoeg, daarom soms gezien als de minst poltiek activistische van de Novissimi. (Althans zo beweert Daniele Fioretti, in ‘Utopia and Dystopia in Postwar Italian Literature.’) Terwijl juist dat zijn gedichten voor de huidige lezer heel politiek maakt. (Goed, dat is een punt dat ik verder zou willen onderzoeken).

(Het culturele netwerk is ook interessant. De Novissimi beroepen zich op Pound, Eliot, de futuristen (voor het eerst is dat), maar bijvoorbeeld ook op Charles Olson. Er is een link met Black Mountain College, en via Nono en Berio ook met de opvattingen van John Cage. Balestrini deed ook mee aan Lyotard’s Les Immatériaux).

Balestrini is in zijn poetica en poëzie de meest radicale van het stel. Zijn poëzie is het minst poëzie van een lyrisch subject. Vandaar zijn interesse in elektronische en algoritmische manipulaties. Anderen raken in de (in Italië) tumultueuze jaren ’70 politiek gedesillusioneerd, en keren soms terug naar een meer subjectieve poëzie. Balestrini schrijft juist dan zeer politieke romans. Hij is in 1968 mede-oprichter (met o.a. Toni Negri) van Potere Operaio, en is later (1976) belangrijk voor de autonome beweging (met Bifo Berardi, Paolo Virno). Allemaal politiek activisme ter linkerzijde van de PCI. Net als Negri, Bifo Berardi en honderden anderen wordt hij in 1979 beschuldigd van steun aan terroristische activiteiten (of iets dergelijks), hij vlucht naar Parijs, en wordt later van alle beschuldigingen vrijgesproken. (De geschiedenis van de linkse autonome en arbeidersbeweging is een belangrijk onderwerp van zijn romans).

De combinatie van vormexperiment & taalkritiek en politiek activisme intrigeert. Je vind dat bij wel meer schrijvers uit die tijd (in Nederland bij Vogelaar). Mij bevallen Balestrini’s ‘bewerkingen’ van het taalmateriaal – en ik wil verder uitzoeken waarom dat zo is. Wat weet hij te ‘pakken’?

Toen ik Italiaans studeerde waren er werkcolleges over 20e eeuwse poëzie, die gingen vooral over Ungaretti en Montale. Misschien had ik, als ik indertijd iets beter had opgelet, wel begrepen dat de interesse van De Meijer in narrativiteit in de poëzie niet alleen over Montale ging, maar (juist ook) over Pagliarani, Porta, en over een poëzie die niet is verankerd in een lyrisch ‘ik’. Of misschien was dat ook niet zo…

Anyway – wie weet had ik, als dingen anders waren gelopen, ooit eens iets geschreven over de neoavanguardia. Nu dan.

* Oh nee, ik las nog niet alle Engelse vertalingen. Zie Those Who from afar Look like Flies. An Anthology of Italian Poetry from Pasolini till the present, volume I 1956-1975. 2038pp. Nee, dat is geen tikfout. Meer dan 2000 pagina’s, een slordige 200 gaan over de Novissimi. En ik zie nu dat er eerder dit jaar een Engelse vertaling van Blackout is verschenen bij Commune Editions.

Heel 2016 hield ik een soort leesdagboek bij. Ik schreef meestal korte notities, maar soms ook langere stukjes over de boeken die ik las. Boeken die ik uitlas, en ook boeken die ik niet uitlas. Gedrukte boeken, geleend van de bibliotheek of gekocht, en evengoed epubs…

Het hele overzicht staat hier nu hier ariealt.net/leesdagboek-2016/.

Voor wat het waard is (met mijn leesgedrag en alle aangeklikte, doorgenomen en halfgelezen pdfs en epubs). De boeken van 2016 die ik me nu herinner:

Anna Tsing: The Mushroom and the World
Timothy Morton: Dark Ecology
Michel Serres: Het contract met de natuur
Joseph Vogl: Het spook van het kapitaal
Achille Mbembe: Kritiek van de zwarte rede
Wolfgang Streeck: Gekochte tijd

Dante Alighieri: Paradiso (in 1 adem)
Arjen Mulder: De successtaker
Don Delillo: Zero K
Nanni Balestrini: We Want Everything
Edgar Caïro: De smaak van Sranan libre
(En de boeken van Robert MacFarlane)
(Poëzie, te weinig… Han van der Vegt: Navigatiesystemen)

En de belangrijkste in 2016 begonnen maar nog niet uitgelezen boeken
Donna Haraway: Staying with the Trouble
Karl Marx: Het kapitaal
William T. Vollmann: The Dying Grass (uh…)
William Gaddis: JR

Ah, zal ik nooit uitlezen, maar ik heb ‘m wel:
Arno Schmidt: Bottom’s Dream / Zettels Traum

Herlezen (deels):
Marcel Proust: De kant van Swann
Ezra Pound: Cantos

En hoor ik niet te noemen omdat ik er zelf aan meewerkte:
Living Earth. Field Notes from the Dark Ecology Project 2014-2016

Enz.

Ik heb ‘m gekocht. Ik kreeg ‘m vandaag geleverd. De verengelsing van Arno Schmidt’s Zettel’s Traum. Ik moest hardop lachen toen ik ‘m opensloeg. Zo onwaarschijnlijk is deze uitgave. Zettel’s Traum, het meest ondoordringbare boek van Arno Schmidt, zelfs onder Schmidt-fanaten verreweg het minst gelezen. Zelfs volgens sommige Schmidtfanaten een mislukt en fysiek bijna onleesbaar boek. (Toen een paar jaar geleden de eerste gezette druk uitkwam – daarvoor was er alleen de facsimile van het typoscript – was er even veel aandacht en begonnen mensen enthousiast aan het leesavontuur. Maar iedereen die er over blogde hield er binnen een paar bladzijden mee op. Ik heb een pagina of vijftig gelezen.) De significantie van onderwerp weegt niet op tegen de lengte en moeilijkheid van de zinnen.

Toen ik las dat de Amerikaanse Schmidt-vertaler John E. Woods – die bijna al het late werk al eens overzette – nu ZT had vertaald, en dat – onwaarschijnlijk – Dalkey Archive press het uitgaf… bestelde ik het. Waarom? Toch ook omdat ik benieuwd ben wat Woods van de vertaling maakt. ZT is (ook) een boek over vertalen, de hoofdpersonen discussiëren uitgebreid het overzetten van Edgar Allan Poe uit het Engels naar het Duits. Het boek zit vol literaire allusies naar een gedroomd Duits dagelijks leven. Elk woord is een woordspeling. En dat omzetten naar Engels? ZT is ook nog eens 10x zo lang als Finnegans Wake. En nogmaals: Dalkey Archive heeft het uitgegeven. Het boek is zowat netzo zwaar als mijn dochter.

64 euro bij de verzendboekhandel. (Goedkoopste nieuwe boek per kilo?)

En toch meteen zin om verder te gaan in het Duits van ZT. (Maar dit boek fysiek lezen – alle letters en woorden en zinnen (over 3 kolommen) verwerken – vereist een jaar eenzaamheid in totale Schmidt-monomanie. Of een over 20 jaar doorgezette inspanning van iedere dag 20 minuten ZT lezen). (Ik heb het niet precies uitgerekend).

En het is Schmidt zelf die in één van zijn essays uitrekent hoeveel boeken hij nog kan lezen, als hij nog 30 jaar te gaan heeft.

Weinig.

Ik weet nu al dat ik ZT nooit zal lezen. En Bottom’s Dream helemaal niet.

(Waarom is dat een punt, terwijl het nooit zullen lezen van Gottfried Keller’s Grüne Heinrich – ik las 1/3 – of een roman van Stephen King geen punt is?)

Zijn de enigen die Bottom’s Dream helemaal gelezen hebben Woods en zijn proofreader?

Zullen de algoritmes van Google dit boek lezen als de PDF wordt geupload? En wat zullen ze ermee doen?

(Netzo idioot als het ordenen van 9.000 epubs en pdfs die je nooit zult lezen).

Net uit. Self-published. (Dus betaalbaar). Omar Muñoz-Cremers’ Kritische massa. Schrijven over muziek, 25 korte essays over 25 popalbums die samen een beeld vormen van de ontwikkeling van popmuziek, van min of meer 1976 (punk als ‘Stunde Null’) tot Aphex Twin’s Syro. Persoonlijk, poëtisch, precies – en toekomstgericht. Ik las ze van t weekend, allemaal, in één adem. Grote aanrader voor iedereen die ervan houdt om over muziek te lezen. (En dan heb ik nog ‘ns bijna niks met pop – of is dit boek mij juist daarom zo welkom?) Haal ‘m hier.