Voor wie geen tijd heeft om Latour’s Oog in oog met Gaia / Facing Gaia / Face a Gaia helemaal te lezen: lees deze superheldere recensie van John Tresch: http://www.publicbooks.org/we-have-never-known-mother-earth/.

Vandaag arriveerde in de post Come si agisce e altri procedimenti en Le avventure della signorina Richmond e Blackout, oftewel deel I en II van de Poesie complete van Nanni Balestrini (uitgegeven door Derive Approdi). In het Italiaans.

Vorige week kocht ik ze in een impuls, nadat ik die paar Nederlandse vertalingen opgespoord had, en de Engelse* en Duitse vertalingen die ik online vond, had gelezen. De Nederlandse vertalingen staan in een Raster uit 1971, en in de Poetry International uitgave Een tak van denken (Tien moderne Italiaanse dichters, Meulenhoff, Amsterdam 1989, vertaling Karel van Eerd). De eerste kocht ik tweedehands, de tweede staat in de OBA.

Ben namelijk gedoken in de Novissimi, de Italiaanse neoavanguardia, de Gruppo63. Balestrini maakte er deel van uit. De afgelopen jaren zijn er een stel Engelse vertalingen van zijn werk verschenen, deels bij Verso: We want Everything, Tristano en The Unseen. Zijn naam duikt sporadisch – maar toch – op in de recente politieke theorie en in tentoonstellingscatalogi. Maar als zijn naam al bekend is buiten Italië, dan meestal omdat hij één van de eersten was die algoritmische computerpoëzie schreef: Tape Mark I (1961). Tot mijn stomme verbazing bleek de korte film (op youtube) over de reconstructie daarvan, inclusief interview met Balestrini, gemaakt te zijn door mijn Marci Panis atelier-buurman Federico Bonelli.

Nu heb ik dus die twee delen poëzie voor me liggen. In het Italiaans. Benieuwd of het me zal lukken om ze te lezen. Ik heb ooit Italiaans gestudeerd, maar switchte naar literatuurwetenschap, en las daarna nog zeer sporadisch Italiaans. (Eerlijk gezegd tot voor kort niet veel meer dan het één en ander over wielrennen…).

De neoavanguardia is een belangrijk moment in de Italiaanse literatuur. De consumptiemaatschappij ontstaat. Grote sociale veranderingen. Het neorealisme is vastgelopen. De novissimi – Giuliani, Pagliarani, Sanguineti, Balestrini, Porta – zoeken vernieuwing (en nieuwe werelden) door taalexperiment. De meeste van hen nemen dat politiek – en dat betekent in die tijd Marxistisch. (Maar discussie met en afwijzing door o.a. Marxist Pasolini en Moravia; Calvino is ook niet heel enthousiast). Utopie. Taalkritiek. Maar ook de invloed van de nieuwe beeldende kunst, de nieuwe muziek (Nono, Berio, Boulez – – Sanguinetti werkt met Berio), en nieuwe ontwikkelingen in de filosofie. Een jonge Umberto Eco werkt bij de RAI en leert daar de componisten kennen die twee verdiepingen hoger in de elektronische studio de toekomst van de muziek uitvinden. Het leidt tot zijn Opera Aperta – nog steeds één van mijn favoriete theorieboeken. Van de Novissimi gaat het naar de neoavanguardia en dan naar Gruppo63.

Dat ik er nu induik is in zekere zin ook het voldoen van een uitstaande schuld aan mijn studie Italiaans. Terugkijkend realiseer ik me dat mijn universitaire ‘opvoeding’ als literatuurwetenschapper begonnen is bij de colleges van Pieter de Meijer. Jarenlang redacteur van Raster. Hij publiceerde niet veel, hij vond van zichzelf dat hij niet goed kon schrijven, en bewonderde de schrijfvaardigheid van anderen daarom des te meer. Via hem leerde ik Eco de semioticus kennen. (Voor zover ik het niet al kende: op de middelbare school had ik de Inleiding in de literatuurwetenschap al doorgelezen, en Roland Barthes ingekeken – ze stonden op de plank in de openbare bibliotheek van Almelo, waar ze overigens indertijd op de studiezaal in de kelder ook gewoon Forum der Letteren hadden staan). De Meijer schreef in 1971 en ook later over de Novissimi voor Raster, en tekende voor wat vertalingen. Dat wist ik – tot voor kort – niet. Hij maakte in 1975 ook een aflevering van het KRO-kunstprogramma Babel over en met Sanguineti, maar daar kan ik niks van terugvinden. Ook niet in de database van Beeld en Geluid.

Umberto Eco was zeer belangrijk voor de neoavanguardia en de Gruppo63. Hij zorgt voor theoretisch kader. De Eco in die tijd is een zeer intrigerende persoon. Eén van de grondleggers van de semiotiek, een semiotiek die zeer beïnvloed is door de cybernetica. Eco had ook McLuhan en de beginnende communicatiewetenschap heel goed gelezen. Dat ikzelf een aantal jaren later zo’n volledig vanzelfsprekende ‘move’ kon maken naar de wereld van de nieuwe media heeft ook veel te maken met die scholing in de semiotiek.

En hoe dieper ik er in duik, des te fascinerender wordt het – waarbij, tot nu toe, naast Eco (logischerwijs, de semioticus), steeds Balestrini het meest bezighoudt. In de eerste plaats om zijn poëzie, de herhalingen, de taalmanipulaties, gedichten uit geleende uitdrukkingen, geen poëzie van een ‘ik’. Balestrini wordt, gek genoeg, daarom soms gezien als de minst poltiek activistische van de Novissimi. (Althans zo beweert Daniele Fioretti, in ‘Utopia and Dystopia in Postwar Italian Literature.’) Terwijl juist dat zijn gedichten voor de huidige lezer heel politiek maakt. (Goed, dat is een punt dat ik verder zou willen onderzoeken).

(Het culturele netwerk is ook interessant. De Novissimi beroepen zich op Pound, Eliot, de futuristen (voor het eerst is dat), maar bijvoorbeeld ook op Charles Olson. Er is een link met Black Mountain College, en via Nono en Berio ook met de opvattingen van John Cage. Balestrini deed ook mee aan Lyotard’s Les Immatériaux).

Balestrini is in zijn poetica en poëzie de meest radicale van het stel. Zijn poëzie is het minst poëzie van een lyrisch subject. Vandaar zijn interesse in elektronische en algoritmische manipulaties. Anderen raken in de (in Italië) tumultueuze jaren ’70 politiek gedesillusioneerd, en keren soms terug naar een meer subjectieve poëzie. Balestrini schrijft juist dan zeer politieke romans. Hij is in 1968 mede-oprichter (met o.a. Toni Negri) van Potere Operaio, en is later (1976) belangrijk voor de autonome beweging (met Bifo Berardi, Paolo Virno). Allemaal politiek activisme ter linkerzijde van de PCI. Net als Negri, Bifo Berardi en honderden anderen wordt hij in 1979 beschuldigd van steun aan terroristische activiteiten (of iets dergelijks), hij vlucht naar Parijs, en wordt later van alle beschuldigingen vrijgesproken. (De geschiedenis van de linkse autonome en arbeidersbeweging is een belangrijk onderwerp van zijn romans).

De combinatie van vormexperiment & taalkritiek en politiek activisme intrigeert. Je vind dat bij wel meer schrijvers uit die tijd (in Nederland bij Vogelaar). Mij bevallen Balestrini’s ‘bewerkingen’ van het taalmateriaal – en ik wil verder uitzoeken waarom dat zo is. Wat weet hij te ‘pakken’?

Toen ik Italiaans studeerde waren er werkcolleges over 20e eeuwse poëzie, die gingen vooral over Ungaretti en Montale. Misschien had ik, als ik indertijd iets beter had opgelet, wel begrepen dat de interesse van De Meijer in narrativiteit in de poëzie niet alleen over Montale ging, maar (juist ook) over Pagliarani, Porta, en over een poëzie die niet is verankerd in een lyrisch ‘ik’. Of misschien was dat ook niet zo…

Anyway – wie weet had ik, als dingen anders waren gelopen, ooit eens iets geschreven over de neoavanguardia. Nu dan.

* Oh nee, ik las nog niet alle Engelse vertalingen. Zie Those Who from afar Look like Flies. An Anthology of Italian Poetry from Pasolini till the present, volume I 1956-1975. 2038pp. Nee, dat is geen tikfout. Meer dan 2000 pagina’s, een slordige 200 gaan over de Novissimi. En ik zie nu dat er eerder dit jaar een Engelse vertaling van Blackout is verschenen bij Commune Editions.

Remember last year? +0 degrees in December at the North Pole. +8 on Svalbard. 2016 was the warmest year on record. The Arctic heats up twice as fast as the rest of the Earth. More: https://thebarentsobserver.com/en/arctic-ecology/2016/12/change-arctic-year-was-unlike-any-ever-seen-scientists-say.

O – en hier ben ik uiteraard de komende dagen: Sonic Acts Academy.

Zelden nog dat ik een boek noem, hier. Deze beveel ik aan (‘bevel tot lezen’). Uitstekende inleiding, samenvatting, stellingname, visie, leesbaar, en gebaseerd op een grote hoeveelheid historisch materiaal. Al in 2013 uitgekomen in het Frans, nu vertaald in het Engels: Bonneuil & Fressoz’ The Shock of the Anthropocene. Uitgegeven door Verso Books.

As said, I spent almost a week in Kirkenes, Murmansk, Zapolyarny and Nikel, travelling on the second Dark Ecology journey with many, many great people. A first set of photos can be found here, more to come: https://www.flickr.com/photos/sonicacts/sets/72157661624427875

I sat down a week and a half ago and talked for 32 minutes about the Kola Superdeep to a microphone, sent it to Roc Jiménez de Cisneros of Radio Web Macba and he edited it to include about 15 minutes (I’m told) in this podcast: RWM Macba Objecthood 4.

I totally missed this 15 November BBC Worldservice programme on Kirkenes, explaining the political situation: Norway-Russia: An Arctic Friendship Under Threat. (Though this was prior to the closing of the border for refugees, and prior to the bankruptcy of the mine).

Prachtige uitgave, kreeg het opgestuurd, moet het meeste nog lezen, en kijk daar naar uit: want bijdrages van Ewen Chardronnet, Evelina Domnitch & Dmitry Gelfand, Lars Kynde, Alessandro Ludovico, Matteo Marangoni, Jonathan Reus, Joel Ryan & Kristina Andersen, Dieter Vandoren, Anne Wellmer, Godfried-Willem Raes, en Yolanda Uriz.

Zie: http://iiinitiative.org/no-patent-pending-publication/

Initially I had the idea to make a short reading list for the Dark Ecology project. A couple of articles, a few interviews, maybe an online lecture that together offer an introduction to the theme. A bit like a syllabus for a graduate seminar. But the journey is not conceived as a graduate seminar, and I’m not a professor teaching a course. Therefore instead of a syllabus, I have made an overview of some of the theories, ideas, philosophical directions and books that have guided my thinking for ‘Dark Ecology’. It’s not exhaustive – and probably anyone can think of an important book or a theoretical approach that’s dearly missing from this overview. The overview contains pointers to books and online resources, and is ‘spiced’ up with a few provocative or informative quotes from the mentioned books.

Timothy Morton: Dark Ecology
We have indeed borrowed the term ‘Dark Ecology’ from the work of Timothy Morton. Over the past couple of years he has written a number of books outlining an ‘Ecological Thought’ that has no use for the Romantic notion of ‘Nature’. He begins to explain this idea in Ecology without Nature (2007) – a book which is also about art and ‘environmental aesthetics. In The Ecological Thought (2010) he shows that the ‘ecological thought’ is not nice and green and a celebration of all things natural, but that to really think the interconnectedness of all forms of life and all things (the ‘mesh’), is dark. ‘Dark ecology puts hesitation, uncertainty, irony, and thoughtfulness back into ecological thinking. The form of dark ecology is that of noir film. The noir narrator begins investigating a supposedly external situation, from a supposedly neutral point of view, only to discover that she or he is implicated in it. The point of view of the narrator herself becomes stained with desire. There is no metaposition from which we can make ecological pronouncements. Ironically, this applies in particular to the sunny, affirmative rhetoric of environmental ideology. A more honest ecological art would linger in the shadowy world of irony and difference. …The ecological thought includes negativity and irony, ugliness and horror.’ In Realist Magic (2013) Morton sides with Object Oriented Ontology, and particularly with the ideas of the American philosopher Graham Harman, to further explain how we can conceive of the world. He continues this trajectory in Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World (2014). In this book he explains what a hyperobject is (global warming is an hyperobject), and what the ‘end of the world’ means for philosophy. Here are three quotes from this last book: ‘But there is no “away” after the end of the world. It would make more sense to design in a dark ecological way, admitting our coexistence with toxic substances we have created and exploited.’ And: ‘Hyperobjects are directly responsible for what I call the end of the world, rendering both denialism and apocalyptic environmentalism obsolete.’ And: ‘For what comes into view for humans at this moment is precisely the end of the world, brought about by the encroachment of hyperobjects, one of which is assuredly Earth itself, and its geological cycles demand a geophilosophy that doesn’t think simply in terms of human events and human significance.’ And as I am busy quoting, here’s another long one from Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World that partly summarises Morton’s philosophy: ‘There are objects: cinnamon, microwaves, interstellar particles and scarecrows. There is nothing underneath objects. Or, better, there is not even nothing underneath them. There is no such thing as space independent of objects (happily contemporary physics agrees). What is called Universe is a large object that contains objects such as black holes and racing pigeons. Likewise there is no such thing as an environment: wherever we look for it, we find all kinds of objects—biomes, ecosystems, hedges, gutters and human flesh. In a similar sense, there is no such thing as Nature. I’ve seen penguins, plutonium, pollution and pollen. But I’ve never seen Nature (I capitalize the word to reinforce a sense of its deceptive artificiality).’

Morton’s Realist Magic is available online: http://openhumanitiespress.org/realist-magic.html. Through Morton’s blog you can also find a number of his lectures and seminars: http://ecologywithoutnature.blogspot.com/, his youtube-page with lectures is here: https://www.youtube.com/channel/UCZzyz52s2D6f8uRF0EmOaZw

Bruno Latour: Politics of Nature (2004) and AIME (2013)
in his book Politics of Nature (2004) Bruno Latour also defines an ecology without the notion of ‘Nature’. In this book he states ‘if “nature” is what makes it possible to recapitulate the hierarchy of beings in a single ordered series, political ecology is always manifested, in practice, by the destruction of the idea of nature.’ (p. 25). The idea of nature that political ecology has to let go of is the result of a political division that puts the indisputable and objective on one side, and the subjective and disputable things on the other. According to Latour, we have to escape from that division to be able to make a common world. The issue is rather to find out how humans are ever more and ever more intimately attached to a panoply of non-human natures. This idea is – for me – the core of the Dark Ecology project. Latour’s most recent book – and webplatform – An Inquiry into Modes of Existence (2013) is an ambitious attempt how to compose such a common world. It starts from this cue: ‘Not so long ago, the project that would have seen modernization spread over the whole planet came up against unexpected opposition from the planet itself. Should we give up, deny the problem, or grit our teeth and hope for a miracle? Alternatively we could inquire into what this modern project has meant so as to find out how it can be begun again on a new footing.’ It’s not an easy book, as it challenges you to conceive differently of a lot of ideas that have guided western thought since Modern times. The English webplatform of AIME is accessible at http://www.modesofexistence.org/, a lot of Latour’s articles and video lectures are available at http://www.bruno-latour.fr/

Michel Serres: Times of Crisis (2009) and Biogea (2012)
Times of Crisis is a short book by Michel Serres explaining his ideas of the new relationship between humans and the world, which leads to a new science and a new society. The English translation is from 2014, the French original from 2009. He writes: ‘The term anthropocene means nothing else: we used to think of ourselves as the individual or collective subjects of a passive object, the world. Reversal: we become the objects of the new subject Biogea.’ (p. 47) And: ‘An immense era of our history is ending; furthermore, the time of our hominescence begins. Our past will not help us much to dialogue with our new Biogean partner, whose immanence requires a new science, new behaviors and another society.’ (p. 48) Biogea could be seen as Serres’ autobiography. He focuses on the relationship between Earth and human, and how the Earth speaks to the human. It is an almost novelistic account of his idea of ‘biogea’. It is interesting and highly readable – unless you can’t stand Serres’ particular mix of autobiography, poetry, myth, science and philosophy. Info on Times of Crisis: http://www.bloomsbury.com/us/times-of-crisis-9781623564346/, and on Biogea: http://www.upress.umn.edu/book-division/books/biogea

OOO – Object-Oriented Ontology
The ideas of several other ‘OOO’-philosophers and theorists – apart from Timothy Morton – are also relevant in relation to Dark Ecology. OOO posits a world that does not prioritise the human perspective, and philosophically attempts to take into account a world prior to humans. I particularly like the work of Graham Harman, for instance Guerrilla Metaphysics (2005), Prince of Networks (2009), and Weird Realism (2012). There is a plethora of OOO-related discussions online, as many of the OOO-philosophers blog regularly and passionately. The publications by Urbanomic, particularly the issues of their magazine Collapse, are an excellent starting point if you have missed it all: http://www.urbanomic.com/publications.php

Elizabeth Ellsworth & Jamie Kruse: Making the Geologic Now (2012)
A collection of theoretical text with examples from art and design, this book is definitely an inspiration for thinking about the convergence of the human and the geologic, and about art for the Antropocene. Ellsworth & Kruse are http://www.smudgestudio.org/, and they run the blog Friends of the Pleistocene: https://fopnews.wordpress.com/. An interview with them on nuclear waste and the vastness of geologic time can be found here: http://bombmagazine.org/article/1000109/jamie-kruse-and-elizabeth-ellsworth. You can download Making the Geologic Now at: http://punctumbooks.com/titles/making-the-geologic-now/, or consult the interactive webbook: http://geologicnow.com/.

Jan Zalasiewicz & others: ‘The Anthropocene, A new Epoch of Geological Time?’ (2011)
The idea of the Antropocene has very quickly gained a lot of support. Here is one of the definite scientific articles outlining why we should indeed conceive of the Antropocene as a new geological era: http://rsta.royalsocietypublishing.org/content/369/1938/835.full

Laurence Smith: The New North (2011)
In the past few years quite a number of books describe the Earth from a future perspective. Alan Weisman’s The World without Us (2007) is a journalistic account of what the world will look like without human presence. Jan Zalasiewics’ The Earth After Us (2008) describes what legacy humans leave in the rock, from the viewpoint of an alien civilisation one hundred million year in the future – it’s also a way of explaining what geology is doing. In The New North geographer Laurence Smith describes the Arctic in 2050, and how global warming will affect its economy and geopolitics. In Smith’ account Kirkenes becomes a major hub in the economic network. Two reviews: http://www.newstatesman.com/books/2011/03/natural-resources-world-global & http://blogs.lse.ac.uk/lsereviewofbooks/2012/09/01/book-review-the-new-north-our-world-in-2050/.

Arie Altena: Kirkenes – Nikel – Zapolyarny – Murmansk, (2013)
My own travelogue and report of the short 2013 journey to Kirkenes, Nikel, Zapolyarny and Murmansk: http://ariealt.home.xs4all.nl/2013/dark_ecology/kirkenes_nikel_murmansk.html

Arie Altena