Arie Altena
index

Wizards of OS 2001

open cultuur en vrij weten, een verslag

Dit is een licht geredigeerde versie van een "uit de losse hand getikt" verslag van mijn bezoek aan de tweede Wizards of OS conferentie, die begin oktober 2001 plaatsvond in Berlijn. Het verslag was in eerste instantie bedoeld voor iedereen die bij Mediamatic werkt en een paar andere belangstellenden. Het is in oktober 2001 gepost in een aantal (Mediamatic-gerelateerde) discussielijsten. Ik was van plan er een strakker, korter, professioneler stuk van te maken, maar de reacties op deze versie waren dusdanig positief dat ik het zo gelaten heb. Dus s.v.p. niet zeuren over stilistische onvolkomenheden en tikfouten; gewoon voor het plezier lezen.

wos
De afgelopen paar dagen was ik in Berlijn op de Wizards of OS. Programmeurs, kunstenaars, journalisten en theoretici die zich bezighouden met de operating systems hadden zich daar verzamelt om zich te buigen over onderwerpen als "open cultuur", "open inhoudslicenties", en "vrij weten". Het OS in de naam van de conferentie verwijst nl. zowel naar het OS waarop onze universele machines (computers) lopen, als naar allerlei Operating Systems die de maatschappij, de samenleving, de politiek en de cultuur mogelijk maken. Op WOS was een ontmoeting voorzien tussen de wereld van Open Source / Free Software en de werelden van politiek, onderwijs, cultuur en politieke filosofie. Meer daarover op de website van de WOS, http://www.mikro.org/Events/OS/wos2/.

Ik was voor mezelf vooral benieuwd naar de ontmoeting tussen de wereld van open source en free software enerzijds en hedendaagse politieke filosofie anderszijds. Daarover straks meer.Maar ik was er ook als 'pers', met het doel om verslag te doen van de huidige stand van zaken in de elektronische cultuur. Bovendien was er was reden genoeg om er als afgevaardigde van Mediamatic Netles (http://netles.mediamatic.nl) rond te hangen, aangezien er panels over open source e-governement en open source educatie op het programma stonden, en er continu open-source-contentmanangementsysteem-workshops (o.a. MMBase en Zope) waren. Drie onderwerpen die hoog scoren op de Mediamatic-prioriteitenlijst.

donderdag
Ik kwam aan op donderdagmiddag aan op Berlin Zoo, liep door een druilerig en nat Tiergarten naar het Haus der Kulturen, het sixties-modernistisch conferentiecentrum waar het grootste deel van WOS zou plaatsvinden. De eerste die ik daar tegen kwam was Moritz, ex-Mediamatic nerd, teruggekeerd naar Berlijn. Hij heeft daar een bedrijfje in Funk-LANs & verzorgde op de WOS voor de laptopgebruikers een livelink met het Internet. Zoals te verwachten op een nerd-conferentie zat meer dan de helft van de luisteraars met een laptop op schoot te luisteren naar de lezingen en discussies. Een kwart daarvan maakte aantekeningen, driekwart zat e-mail te checken, artikelen te schrijven of te surfen. Culturele indicatie: nauwelijks Windows-machines, behoorlijk veel Linux (wat wil je), en verrassend veel Mac-laptops. De conferentie was overigens maar matig bezocht; vrijdag, zaterdag en zondag werd dat niet veel beter.

Er liepen steeds minstens vier programma's tegelijk. Achteraf gezien heb ik het gevoel dat ik bijna continu in de verkeerde zaal gezeten heb, en op de verkeerde momenten een uurtje de zon en het groen van Tiergarten heb opgezocht (ook in Berlijn was het prachtig nazomerweer).

open money
Open Money was het eerste programma-onderdeel. Dat ging over alternatieve geldsystemen, LETS, creditcard-systemen op internet en dergelijke (kortom: "cyberfoeppies"). Er werden vooral oude argumenten gerecycled, de technologiekwesties kwamen niet aan bod en de 'uitvinder' van de LETS Michael Linton werd op den duur superirritant met zijn bijkans messianistisch aanprijzen van Open Money ("there's never a shortage op Open Money, there's no bank, anybody can make Open Money"). Zijn reactie op tegenwerpingen was immer dezelfde, een reclamepraatje voor zijn systeem en de sneer "I advise you to study it better". Hij was de incarnatie van Amerikaans naief liberaal-anarchistisch bottom-up-pragmatisme, en wenste niet verder te kijken dan de grenzen van de volledig solidaire gemeenschap waarbinnen Open Money circuleert. Zelfs op de vraag waarin Open Money verschilt van pure 'barter' (ruilhandel) ging hij niet serieus in. De andere sprekers hadden evenmin weinig nieuws te vertellen, en slaagden er niet in hun verhaal een bredere context te geven. De vraag naar de volledige virtualiteit van de huidige financieele markten (waar o.a. mr. Bin Laden en de banken hun rijkdom aan te danken hebben) kwam niet in beeld. Ik nam tussendoor nog een kijkje bij de Content Management Systemen, maar dat was saai - tenminste wat ik er van zag -, gewoon een overzichtje "Campware kan zus en kan zo en op deze en deze manier". Leuk voor de geïnteresseerde programmeur.

Dan toch maar de Open Money. Daar moest ik toch zijn omdat Mercedes Bunz op de tweede rij zat met nog twee De:Bug redacteurs (De:bug: zie http://www.de-bug.de. Ik zou nl. bij haar en Sacha Kösch logeren. Ze schreef nog tijdens het panel haar verslag: zie http://www.de-bug.de/news/473.html, dat, dankzij het contentmanagementsysteem van De:Bug instant werd gepubliceerd, nog voor de discussie werd afgesloten. Na afloop gingen we drinken, maakte ik kennis met Anne Pascual en Markus Hauer, de "Nachwuchs" van De:Bug, en de rest van de avond met hen ge-hangout.

vrijdag
Op vrijdagochtend eerst een bezoek aan het kantoor van De:Bug aan de Brunnenstrasse. Het deed me een beetje denken aan Mediamatic van zeven jaar geleden.

software as culture
Vrijdagochtend stond Software as Culture op het programma. Daarop had ik me het meest verheugd, laten we zeggen dat het 'mijn' onderwerp is. Matthew Fuller, (zie http://www.axia.demon.co.uk/ ) een van de makers van Webstalker, en bedrijver van speculatieve softwarekritiek bedrijft was moderator en inleider. Wie de vraag stelt naar de samenhang tussen open systemen (vgl. free software) en de samenleving, zo begon Fuller, dreigt terecht te komen bij systeemtheorie. De systeemtheorie faalt echter op de 'messiness' de 'rotzooierigheid van de samenleving. Daarom pleitte Fuller voor theorieën die deze rotzooierigheid ingebouwd hebben. Hij maakte een onderscheid tussen critical software (draait om deconstructie van conventionele software, bijv. hoe interactie en interface in die software politieke en cultureel geconstrueerd zijn), social software (draait om de sociabiliteit tussen gebruikers en ontwikkelaars), en speculatieve software (draait om inventie). Fuller wilde een duidelijk verschil maken tussen kunstenaarssoftware - die zich het beste laat vergelijken met kunstenaarsboeken, ze is 'craftbased' en 'inwardlooking' - en speculatieve software. Speculatieve software opent de ruimte voor het opnieuw uitvinden van software.

wright
Fuller werd gevolgd door Richard Wright die ons rondleidde door zijn CD-rom "Hello World". Daarin wordt een vergelijking gemaakt tussen Adobe After Effects en Quantel, een veel ouder, postproductiepakket. Ik neem aan dat die vergelijking model moest staan voor een culturele softwarekritiek, waarin een soort close reading gedaan wordt van bijvoorbeeld de interfaces van verschillende systemen. Hier kwam dat neer op een kritische vergelijking tussen de WIMP-gebaseerdheid van After Effects en de op 'gestural input' gebaseerde interface van Quantel. Ik had de indruk dat het Wright niet gelukt was om de consequenties daarvan echt helder te krijgen. Wel een mooi onderwerp voor 'sociale informatica' en goeie stof voor gebruikersonderzoek. (Waarom blijven mensen programma's die ze ooit vroeger geleerd hebben trouw? Waarom vind ik Microsoft Word 5.1. uitstekend werkbaar en hogere versies, met uw welnemen 'totally crap'? Waarom gebruiken sommigen nog altijd het liefst PINE, zijn er nerds die bij VI zweren en waarom is LaTeX volgen hele gemeenschappen verreweg de beste tekstverwerker?)

0100101110101101
De kunst werd vertegenwoordigt door het beruchte onder pseudoniem opererende net.kunstcollectief 0100101110101101.ORG uit Bologna (zie http://WWW.0100101110101101.ORG ). (Berucht wegens hun 'kaping' van zo goed als alle net.kunst - zij laadden de volledige sites van jodi.org. hell.com, irational.org op hun eigen webserver). Zij vertelden over de computervirus die ze voor de Biennale (ik meen die in Venetie) geschreven hadden. Een overigens onschuldige virus, geschreven in Python. Wie de broncode (zie http://WWW.0100101110101101.ORG/home/biennale_py/) van onder naar boven leest, leest het verhaal hoe 'my body' op een feest een 'guest' ontmoet & daarmee cohabiteert (om het maar zo uit te drukken). Wat mij betreft een mooi voorbeeld van poëzie in computertaal (vgl. Perl-poetry). Het zorgde voor nogal wat consternatie in de beeldende kunst - consternatie die, zoals wel vaker het geval is wanneer de ene wereld de andere wereld ontmoet, het gevolg was van een gebrek aan kennis. Erg overtuigend was hun betoog verder niet. Zoals wel meer net.kunstenaars doen zij gewoon iets, om het doen, of om het experiment. Hun laatste project is daarvan ook een voorbeeld - wie de bovenstaande URLs gevolgd heeft, heeft er al kennis mee gemaakt: Life-sharing. Wie inlogt op http://WWW.0100101110101101.ORG komt terecht op hun Linux-bak (de javascript alerts "Now you're in my computer" vertellen exact wat er gebeurt). Wie hun e-mail zou willen lezen kan dat doen. Inhoudelijk gezien niet interessant, wel potentieel interessant als een politieke stellingname in het kader van de huidige "veiligheidswaan" en de privacy-kwesties. Maar die onderwerpen roeren ze zelf niet aan en komen op deze manier volgens mij niet uit de verf. Zo lijkt 0100101110101101.ORG vooral te bestaan uit een stelletje dwarsliggers. Terwijl ze volgens mij meer dan dat zouden kunnen zijn. Toegegeven: dwarsliggers zijn onmisbaar.

lazaratto
Maurizio Lazaratto (zie http://www.episteme.de/Lazzarato.html) had meer te vertellen. Met enige vertraging kwam deze Italiaanse politiek filosoof aan het woord. Hij bleek nl. oude technologie te gebruiken (een overheadprojector) en uitsluitend Frans en Italiaans te spreken. Het grootste deel van de zaal liep dus leeg om de apparaatjes voor simultaanvertaling te halen. Dat bleek vervolgens voor de meesten weer overbodig omdat Lazarato dusdanig duidelijk Frans sprak dat bijna iedereen het kon volgen. Lazaratto legde uit waarom hij geïnteresseerd is in de ideeën van open source en free software.

In de afgelopen paar jaren is er onder (politiek) filosofen sowieso een grote interesse ontstaan voor de modellen van open source en free software. Het Franse tijdschrift Multitude wijdde er ruim een jaar geleden zelfs een heel nummer aan. Die interesse is logisch: wie geïnteresseerd is in hoe de samenleving tegenwoordig functioneert kan niet om het internet en software heen. De vraag naar de politiek van software stelt zich a.h.w. vanzelf, en zo komt het dat filosofen tegenwoordig Richard Stallmann lezen (zie o.a. http://www.gnu.org/philosophy/ ), weten wat de GPL (Gnu Public Licence) is, en daarover publiceren.

Lazaratto schetste een beeld van de verhoudingen in de industrieele maatschappij en vergeleek deze met de verhoudingen in de post-industrieele maatschappij - die waarin we nu leven. In de industrieele maatschappij - zoals geanalyseerd door Marx - staat 'werk' centraal, en bepaalt werk eigendom. In de postindustrieele maatschappij nu, is het grootste deel van het werk immaterieel geworden. Weten staat centraal, samenwerking en communicatie tussen hersenen zijn de bepalende elementen. Kortom, wat Lazaratto voorstelde was een marxiaanse versie van de netwerkmaatschappij, een beetje zoals Negri & Hardt's Empire (tekst zie http://gnutenberg.net/textz/. Anders dan Toni Negri - die het te doen is om een update van het communisme-vanonderop, nl. een communisme vanuit de multitude - stelde Lazaratto het model van de Free Software (de 'logiciel libre') voor als een "Idealtyp", een blauwdruk voor een 'better society' onder postindustrieele condities. Het is een ideaaltype omdat in het Free Software-model de gebruiker mede-producent is; de verhoudingen tussen producent en consument zijn radicaal anders. Helaas stopte zijn betoog daar, en het lijkt er op dat de politiek filosofen nog wel wat moeite moeten doen om de modellen van Free Software op de hoogte van voorgaande modellen van de samenleving te brengen.

Anne Pascual schreef over dit panel een verslag: http://www.de-bug.de/news/478.html.

educatie en zope
Vrijdagmiddag heb ik wat heen en weer gependelt tussen programmaonderdelen die me niet echt wisten te boeien en het park, kwam ik Willem tegen, zag ik het werk van een Berlijnse onderwijzer die in zijn eentje enorm veel doet op het gebied van educatie en internet, zie http://www.openwebschool.de/ (een enorme hoeveelheid lesoefeningen!!), en een op Smalltalk gebaseerde programmeeromgeving voor kinderen waarvan de URL me ontschoten is. Nog wat later heb ik in totaal twee uur lang naar een workshop van Zope zitten kijken, waardoor ik nu weet wat Zope is, zo'n beetje wat het kan, maar er natuurlijk nog lang niet mee kan werken. (Zie http://www.beehive.de/news/wizards_of_os.html). Direct daarop was er (van 8 tot 10) een panel over Open Music dat voorgezeten werd door Sacha Kösch en omdat ik drie nachten sliep naast zijn enorme collectie vinyl moest ik daar wel bij zijn.

open music
Ook dit was zo'n panel waar de bekende argumenten en stellingen weer eens de revue mochten passeren en Sacha Kösch vond het daarom zelf "total langweilig"; ik vond dat het wel meeviel omdat er gepassioneerd gediscussieerd werd, en een aantal anderen vonden het "total interessant". Zo gaat dat met conferenties. De meeste aandacht ging uit naar de Open Music licenties in de kleuren groen, geel, rood en regenboog zoals ze, naar model van de GPL, ontwikkelt zijn door LinuxTag (zie http://openmusic.linuxtag.org/showitem.php?item=0030) en naar de clash tussen dat idee en een muzikant die uit de Amigascene kwam, jarenlang totaal open source had gepubliceerd en sinds kort een copyrightstatement op zijn homepage had staan. Kortom: een hoop discussie die uiteindelijk verzandde door opmerkingen - over het zogenaamde verschil tussen programmeren (functioneel) en muziekmaken (creatief) - die de plank volledig mis sloegen. Daaruit werd wel duidelijk hoe moeilijk het is om de modellen van open source zomaar toe te passen op andere creatieve gebieden. Niet alles laat zich even makkelijk met codeschrijven vergelijken. Anderszijds leken de "open licenties" zoals de Open Music License (er zijn er nog veel meer) wel als een in sommige opzichten handig alternatief voor het traditionele copyright. Iedereen die er wel eens over nagedacht heeft hoe zij/hij op een homepage moet aangeven dat het iedereen vrij staat om de inhoud voor niet-commercieele doeleinden te gebruiken snapt wat ik bedoel. (Waarbij niet vergeten moet worden dat het probleem niet bij de copyrightwetgeving als zodanig ligt, maar wel bij de manier waarop - vooral in de VS - het copyright toegepast wordt).

bootlab en wmf
Die (zomer)avond rondgehangen in de ruimtes van bootlab, een kantoorruimte die gedeeld wordt door meerdere organisaties, (zie http://www.bootlab.org/). Ze zijn de buren van de WMF (http://www.wmfclub.de/) waar het De:Bug-WOS-feest plaatsvond & een groot deel van de WOS-ers kwamen in bootlab drinken. Laat teruggelopen door een zomernacht in Berlijn.

zaterdag
Zaterdagochtend miste ik dus het begin van het panel "What Else, thoughts on Societies and Capitalism", wat behoorlijk saai klinkt, maar een spannende ontmoeting zou moeten zijn tussen politieke filosofie en open source-ideeën. "Free software as a germ form of new societies" zoals Yann Moulier-Boutang betoogde. Ik heb er de laatste drie kwarties van meegemaakt, en die werden, wat mij betreft, verpest door het hippiedenken en open reclame van de Open Money-vertegenwoordigers. De kloof tussen Amerikaans Pragmatisme en Europese Krititek is soms onoverbrugbaar, zeker wanneer ze zich, ten onrechte, manifesteert als de tegenstelling "bottom-up netwerkdenken" versus "hierarchisch denken". Jammer.

Een volgende teleurstelling was dat het panel e-government uit veiligheidsoverwegingen was afgelast. De miltvuurgekte had in Berlijn toegeslagen. Er zou een onderminister komen, vandaar. Zo werd het een beetje een verloren middag. In de loop van de middag werd ik bovendien zuur van het gepraat over Open Content Licenses en Open Source.

Een van de dingen die me, terugkijkend, het meest is bijgebleven is dat de open source aanhangers (en de programmeurs onder hen) uiterst intelligent nadenken over allerlei zaken, maar blijven steken in een soort functioneel pragmatisme met technocratische trekken. Natuurlijk praten ze het liefst over software, maar ook als het over andere dingen gaat lijken ze altijd in procedures te denken, en in het ontwikkelen van "betere procedures". In de wereld van de software is inderdaad een betere manier ontwikkeld om de dingen aan te pakken, en die werkt ook echt. Maar er wordt te gemakkelijk verondersteld dat zo'n model dan ook in een andere context of wereld zal werken. Als ik er aan toe kom om een echt stuk te schrijven over open source en free software, zou ik het liefst proberen het technocratisch denken van de open source/free software-beweging bloot te leggen.

c-base
Zaterdagavond was er nog feest in de c-base (http://www.c-base.org/), een nerd-plek, met oude computers als decoratie, en - cultureel significant - behalve de nodige mensen met linux-laptops veel i-Macs...Ik bleef tot een uur en grrrr, al mijn kennissen kwamen niet opdagen - van de De:Buggers wist ik dat (die werkten aan het drukklaar maken van nummer 53), maar goed, wellicht ging ik te vroeg terug naar mijn logeeradres.

zondag
De volgende ochtend vroeg met de trein terug naar Amsterdam. Veel uit het raam gekeken en de meegesleepte theorieboeken (o.a. Stephan Porombka: Hypertext, zur Kritik einer digitalen Mythos) dus niet uitgelezen.

twee urls
Wizards of Os: http://www.mikro.org/Events/OS/wos2/
Telepolis, special over WOS: http://www.heise.de/tp/deutsch/special/wos/default.htm

some rights reserved
Arie Altena
oktober 2001
ariealt@xs4all.nl

index