Arie Altena
index
Arie Altena
Inleiding op de CD-Rom Annunciation van Cesare Davolio, gepubliceerd in Mediamatic Offline, vol. 10#2, februari 2001.
1978, Italië. Een welvarend land, maar ook het land van de mafia en de Brigate Rosse, van hoge inflatie, omertà, de schijn van corruptie, minstens twee kabinetten per jaar, een land van politieke instabiliteit.
De jaren zeventig zijn voor Italië politiek roerige tijden en voor wie al te gewend is geraakt aan onze consensus-media-democratie, vreemde tijden. De Democrazia Cristiana regeert er onafgebroken sinds 1945, met instemming van de Paus en de geur van nepotisme. De Partito Comunista is al even lang de tweede partij, en met meer dan 30% van het electoraat een enorme machtsfactor. DC noch PC hebben echter een antwoord op de radicalisering van links. Radicaal links dat in 1978 in praatgroepen verzeild raakt óf overgaat tot terrorisme onder het vaandel van de Brigate Rosse. Het is radicaal links waar de PC, conservatief communistisch en met goede contacten in Moskou, niets mee op heeft en dat in de ogen van de christen-democraten de staat ondermijnt.
Daarmiddenin: Aldo Moro. Kopstuk van de DC, gedoodverfd als de volgende eerste minister. Door vriend en vijand hooggeacht. Hij is architect van de aggiornamento, de opening naar links, die begin jaren zeventig leidde tot kabinetscoalities van DC en de socialisten van de PSI. Samen met onder andere Berlinguer, is hij voorstander van politieke toenadering tot de communisten, wat tot een doorbraak in de Italiaanse politiek zou moeten leiden en een halt toe zou moeten roepen aan het afglijden richting stuurloosheid.
Dit is het Italië van voor Tony Buscetta, de mafia-baas en pentito wiens bekentenissen de verwevenheid van christen-democraten en mafia aantoonden; het Italië van voor de Gladio-affaire, het Italië van voor de Operatie Schone Handen.
1978. Anderhalve maand lang is het nieuws in de ban van de ontvoering van Aldo Moro door de Brigate Rosse. 54 dagen lang kan men geen spoor vinden. Moro schrijft vanuit gevangenschap brieven die door de Brigate Rosse naar de kranten gezonden worden. De DC weigert te onderhandelen, weigert elke vorm van toenadering. Kan men werkelijk geen spoor vinden? Waarom hebben de Brigate Rosse juist Moro ontvoerd, de man van de dialoog? Na 54 dagen wordt, op aanwijzing van de brigadisten, een Renault gevonden met in de achterbak het ontzielde lichaam van Moro.
Daarmee begint een nieuw hoofdstuk in de Italiaanse geschiedenis.
Over de ontvoering van Moro heeft Cesare Davolio een CD-ROM gemaakt: Annunciation. De 54 dagen gevangenschap van Moro, uitlopend op zijn dood, zijn de aankondiging van een nieuw tijdperk in de Italiaanse politiek. Dankzij de ontvoering en de brieven die hij in gevangenschap schreef is Moro te midden van de corruptie van de politiek en de door directe gewelddadige actie verblinde terroristen uitgegroeid tot moreel baken, ijkpunt voor de toekomst van een betere, schone, democratische politiek. In 1978 is hij enkel het slachtoffer van afschuwelijk terrorisme in een ontwrichtend Italië. Het lijkt alsof er dan onmiddellijk een nieuw tijdperk begint: het volgende kabinet is een historische coalitie tussen PC en DC; die houdt niet lang stand. Het is pas later, na het proces tegen Buscetta, dat de grenzeloze hypocrisie en het vuil spel van andere kopstukken van de DC duidelijk worden, en er echt een nieuw tijdperk aanbreekt. Dan wordt de 'ware boodschap' van Moro 'geopenbaard'.
Zoals de moord op JFK ondergesneeuwd geraakt is onder duizenden interpretaties en complottheorieën (daarom begint in 1963 met twee (?) knallen het postmoderne mediatijdperk), zo is het geval Moro een focuspunt geworden van verklaringen, interpretaties en verhalen die de morele corruptie tekenen, en Moro bijna tot heilige kronen.
Waarom een CD-ROM? Waarom geen website? De CD-ROM lijkt inmiddels een puur opslagmedium geworden en HTTP kan bij de huidige bandbreedte uitstekend multimedia aan. Het antwoord luidt: omdat Davolio een CD-ROM begon te maken. Een aantal jaren geleden maakte Davolio tijdens zijn verblijf aan de Jan van EyckAcademie voor een tentoonstelling een installatie over de Moro-affaire. Om iets daarvan vast te leggen begon hij aan een CD-ROM. Wat als verslag bedoeld was, werd een project op zich. En zo is er nu Annunciation.
Er is uiteraard een boven het toeval van de praktijk uitstijgende reden. De CD-ROM als medium past het project. Een CD-ROM is read-only, het is afgesloten, af. Een website is in principe altijd onder constructie, wordt aangevuld. Een website zonder links naar andere websites is geen website maar een losstaande digitale applicatie die gedistribueerd wordt door middel van HTTP, zoals een CD-ROM een distributiemedium is voor digitale bestanden. Een website over Aldo Moro kan niet zonder op z'n minst één fysieke verwijzing naar alle archiefstukken, alle verhalen. Wat ik verwacht van een Aldo Moro-website is bijvoorbeeld een enorme verzameling van materiaal: ideaal voor de historicus, een bron van architainment. Of een plek voor de elkaar aanvullende, tegensprekende, becommentariërende meningen en verhalen met betrekking tot Moro. Of, de derde mogelijkheid, een usability-engineered Moro-website waarop ik binnen ten hoogste drie klikken, maar liever in één, een antwoord op elke Moro-betreffende vraag krijg.
Op een website is in potentie alles aanwezig. Alle documenten, alle interpretaties. Ook de toekomstige. Het is een levend, altijd veranderend geheel, net als de geschiedenis. Een Aldo Moro-website laat zich idealiter actief in met alle verschillende verhalen en interpretaties, en biedt plaats aan reacties van anderen, ook de mijne.
De kracht van de CD-ROM ligt in de beperking. Sinds de CD-ROM niet meer het odium aankleeft dat alles er op past, verwacht ik niet de complete editie van de brieven (die zijn vast ergens op het Web te vinden). Van een CD-ROM verwacht ik afronding, een geheel, visie. Die wordt bijvoorbeeld gevonden in een zorgvuldige keuze van materiaal: teksten, video, beeld en geluid en in de wijze van presentatie daarvan door de auteur. Zo'n CD-ROM is Annunciation.
Annunciation wordt gedragen door de inhoud. Hier geen Director-tovenarij, en geen gamestructuren voor de happy-klikkers. De vormgeving ondersteunt de inhoud. Davolio is gefascineerd door de DIY-esthetiek van de jarenzeventigpamfletten en toont dat in de CD-ROM, waarmee hij een visuele context schept. De navigatiestructuur van de CD-ROM is met opzet eenvoudig, bijna lineair. Ze helpt de gebruiker, misschien moeten we hier wel zeggen: lezer, om langzaam maar zeker de verschillende hoofdstukken te bestuderen. Er ontstaat dan een beeld van de Italiaanse geschiedenis, van de nu vreemde jaren zeventig, van de ontvoering van Moro, van de betekenis daarvan.
Davolio zoomt in op de 54 dagen gevangenschap van Moro. Die afsluiting in de tijd werkt goed en past bij de keuze van de CD-ROM als medium. Door de 54 dagen, van ontvoering tot begrafenis van Moro, als onderwerp te nemen, wordt de lezer teruggezet in de tijd. We horen de ontvoerders uitleggen hoe ze te werk gingen, we lezen de brieven die Moro schreef, we horen de laatste, bijna radeloze telefoontjes van de Brigate Rosse. Davolio isoleert de zaak Moro tot die 54 dagen. Daardoor wordt in het hoofd van de geconcentreerde gebruiker/lezer ruimte geschapen voor de interpretaties en verhalen die later volgen, de verstriktheid van de geschiedenis, die juist geen deel uitmaakt van de CD-ROM, maar waar de CD-ROM wel op wijst en waar ze gevoelig voor maakt.
Davolio's mening is duidelijk, maar hij dringt zijn visie niet op. Hij brengt het open, en hij levert voldoende materiaal om zelf eventueel tot een andere mening te komen. Hij is, net als ik, gefascineerd door het terrorisme en de politiek van de jaren zeventig, maar toont ook zijn afgrijzen voor het geweld. De CD-ROM is echter nadrukkelijk geen persoonlijke uiteenzetting met de eigen fascinatie: het materiaal staat voorop, het gaat om Moro. In een kunstwereld die soms aan elkaar lijkt te hangen van het hyperpersoonlijke, het kleine, de eigen wereld, is het een verademing dat Davolio zich durft in te laten met de grote wereld, de recente politieke geschiedenis. Hij heeft een CD-ROM gemaakt die geen archief van historische info is, en ook geen grafisch aantrekkelijke potpourri van fascinerende plaatjes, maar een visie op de geschiedenis rond Moro. Hij brengt dichtbij wat er in die bijna twee maanden van zijn ontvoering gebeurde en toont op artistieke manier een actuele Italiaanse mythe: de annunciatie door Aldo Moro.
Arie Altena, 2001