Arie Altena
index
Arie Altena
Verschenen in Metropolis M, februari/maart 2002; nummer geheel gewijd aan science fiction en kunst.
Sciencefiction en undergroundcultuur hebben van oudsher een nauwe band. In de afgelopen jaren heeft een groep culturele activisten en ontwerpers er nieuwe inhoud aan gegeven door onder de naam Associatie van Autonome Astronauten tal van discussies en activiteiten te ontplooien onder het motto: streef naar het onmogelijke, bereik het absurde.
Op 23 april 2000 liep het vijfjarenplan van de Associatie van Autonome Astronauten af. Het doel was bereikt: over de hele wereld hadden culturele activisten, ontwerpers, anarchisten en ruimtevaartenthousiastelingen eigen AAA's opgericht, manifesten geschreven, festivals en tentoonstellingen georganiseerd, zich verdiept in de praktijk van de ruimtevaart, 'concept-spacecrafts' gebouwd, onderzoek gepleegd en driezijdig voetbal gespeeld.1 De laatste verklaring van de AAA stelt dat de autonome astronauten ‘a complete toolbox of techniques for exploring the new social relations that are created by autonomous communities in space’ nalaten. ‘The AAA legacy will be the indispensable fact that the state, corporate and military monopoly of space travel has been destroyed for ever.’
Sommige groepen, zoals de zeer actieve Londense afdelingen, hieven zichzelf naar plan op. Enkelen volgden het voorstel van de afdeling uit Bologna om het vijfjarenplan uit te breiden met 333 dagen waarin de geschiedschrijving van de AAA zijn beslag zou kunnen krijgen. Weer anderen, zoals de in 1998 opgerichte, vanuit Utrecht opererende jungle AAA, stelden ludiek dat zij enkel zouden bestaan in de 333 dagen na afloop van het vijfjarenplan. Hoewel er nog steeds AAA's actief zijn, zullen de meesten het erover eens zijn dat de hoogtijdagen van de AAA zich afspeelden tussen 1997 en 1999, met AAA-conferenties in onder andere Wenen en Londen.2
Het uitgangspunt van de AAA was dat de huidige stand van de technologie ruimtereizen voor iedereen mogelijk maakt. De belangen van de aan militaire- en staatsapparaten gebonden ruimtevaartagentschappen zoals NASA, en de beperkingen die de neoliberale kapitalistische mannetjesmaatschappij oplegt, maakte het de gewone mensen echter onmogelijk daadwerkelijk de ruimte in te gaan. Zelfs het vermogen om zich werkelijk andere samenlevingen en omgangsvormen, kortweg een ander leven in outer space, voor te stellen was hen ontnomen. Het culturele monopolie van de NASA en Hollywood op de voorstelling van ruimtevaart moest doorbroken worden. Dekolonialiseer de ruimtewas het motto. Zoals de Engelse activisten van Reclaim the Streets openbare ruimte opeisen voor ‘de mensen’, zo was het doel van de AAA om space terug te geven aan iedereen.
Wie autonoom astronaut wilde worden moest zelf een afdeling oprichten, een manifest schrijven en een lanceerplatform inrichten. Lid worden van een bestaande AAA was onmogelijk. Door heel Europa ontstonden vanaf 1995 afdelingen van de AAA - met een zwaartepunt in Engeland, Italië (het land van Luther Blissett) en Frankrijk. Dankzij het internet werden de afzonderlijke en onderling soms zeer verschillende groepen samengesmeed tot een netwerk. De naam AAA werkte zoals het pseudoniem Luther Blissett. Iedereen mag de naam gebruiken, en ieder die het gebruikt, zorgt ervoor dat de ster (Blissett, AAA) helderder gaat stralen.
Gezien haar radicale sociale kritiek kan de AAA beschouwd worden als een maatschappijkritische beweging - maar dan wel de meest sexy van de jaren negentig. Ruimtevaart als metafoor stelde de autonome astronauten in staat radicale kritiek en ideeën over politieke en bewustzijnstransformatie te formuleren. Maar de meeste autonome astronauten pareerden de insinuatie dat ze zich niet serieus bezig zouden houden met ruimtevaart -‘ruimteschepen aandrijven met soundsystems en 333bpm-jungle is immers onzin’- met de opmerking dat daadwerkelijk gestreefd wordt naar praktische uitvoering van individuele, autonome, onafhankelijke ruimtevaartprogramma's. ‘Het gaat er niet om de onafhankelijke ruimtevaart te omschrijven, het gaat er om haar uit te voeren’, aldus Wilfried Hou je Bek, woordvoerder van de JungleAAA.
Het motto van de AAA was: ‘Streef naar het onmogelijke, bereik het absurde’. De interesse in de praktijk van ruimtevaart van de autonome astronauten was oprecht: inmiddels heeft de eerste autonome astronaut de astronautentraining in het Russische Sterrenstad doorlopen. De AAA was sf-in-praktijk, Do-it-Yourself-ruimtevaart, een punk-versie van (ofwel gekant tegen) de officiële ruimtevaartagentschappen die (uitgaande van onder meer de RAM-filosofie, een term van de Italiaanse AAA: RAM = Readily Available Materials) een concreet beeld schiep van ruimtevaart-voor-iedereen.
De titel van de Italiaanse AAA-bloemlezing luidt: ‘Anche tu Astronauta’ (‘Ook jij bent astronaut’). Het klinkt als het jaren zestig dictum: ‘iedereen is kunstenaar’. Net zoals je kunstenaar wordt door je creativiteit aan te boren, niet door lid te worden van de juiste vereniging, zo word je astronaut door het zelf te doen, niet door het lidmaatschap van NASA of ESA. Anders gezegd: ook jij kunt je een andere toekomst voorstellen, ook jij kunt dankzij je voorstellingsvermogen ontsnappen aan de beperkingen die het leven op aarde oplegt: economische, politieke, sociale beperkingen en de zwaartekracht. De AAA stelde: ‘We zijn niet op zoek naar een utopie, we streven enkel naar de realisering van het volledige potentieel van elk individu als autonoom astronaut. We hebben niets te verliezen dan onze zwaartekracht’. De kracht van de menselijke fantasie, aangedreven door aanstekelijk enthousiasme en ongelimiteerd vertrouwen, dat is de kracht van de autonome astronauten. Was het de kunst daar niet ook om begonnen: het vieren van die kracht?
Ruimtevaart-voor-iedereen is anno 2001 een onderwerp voor de massamedia geworden: de eerste ruimtevaarttoerist, het opzetten van commerciële ruimtevaart (gefinancierd door Big-Brotherachtige programmaconcepten?) en onlangs de eerste succesvolle lancering van een krachtige raket door een amateur raketbouwer. Ook zijn de eerste voorstellen voor dans in gewichtloosheid - een steeds door de AAA genoemd onderzoeksgebied - gerealiseerd en begint, al dan niet AAA-gerelateerde ruimtevaartkunst vorm te krijgen.3 Hebben de AAA's die zichzelf hebben opgeheven gelijk? Zijn ze geslaagd, voorbijgestreefd, buiten spel gezet, overbodig geworden?
Misschien niet. In 2003 moet het interplanetary internet operatief zijn, een uitbreiding van het internet buiten de grenzen van de aarde (earth.sol.int en mars.sol.int zijn al geregistreerd). Computers die elders in ons zonnestelsel onderweg of gestationeerd zijn, moeten dan via internettechnologie bereikbaar zijn. Gesteld dat het internet van ons allemaal is (en hopelijk ook blijft) en dat het interplanetary internet dat ook zal zijn, wordt outer space mogelijk een beetje meer van ons allemaal.
noten
1 Driezijdig voetbal was een van de door de AAA ingestelde trainingen om te wennen aan de omstandigheden in outer space. De AAA-trainingssessies kan men beschouwen als happenings van de jaren negentig, waarbij het artistieke ondergeschikt is aan het plezier en het plezier een training is in het loslaten van de zwaartekracht.
2 En in Nederland een onvergetelijke AAA-avond waarop Chriet Titulaer in een donker jongerencentrum een muisstil publiek (usual suspects van de anarchisten-demo) toesprak, gevolgd door een serieuze discussie over de toekomst van de commerciële ruimtevaart, het voorstellen van het concept-craft van de JungleAAA en oorverdovende industriële techno.
3 Zie bijvoorbeeld http://www.artscatalyst.org/htm/grav0.htm voor dans in gewichtloosheid en een overzicht van ruimtevaartkunst. De meeste projecten missen deerlijk de kritische blik en grenzenloze fantasie van de AAA.
AAA-webites (on-line de dato 5 december 2001):
teksten, archief en informatie over AAA-uitgaven:
http://www.uncarved.demon.co.uk/aaa.html
http://www.t0.or.at/aaa/
http://www.deepdisc.com/space1999/
http://www.socialfiction.org/jungleaaa/
http://www.geocities.com/autonoma_astronauter/
http://www.echodesign.net/mattia/333/
http://www.seeyouinspace.org via http://web.archive.org
http: //www.socialfiction.org (Wilfried Hou Je Bek)
AAA boek:
Quitter la gravité, Anthologie de l’Association des Astronautes Autonomes (AAA), lyber-l'eclat, 2001, isbn 2-84162-058-1
info: http://www.lyber-eclat.net/lyber/aaa/quitter_la_gravite.html
interplanetary internet:
http://www.ipnsig.org/
gepubliceerd in Metropolis M, februari/maart 2002
some rights reserved
Arie Altena
januari 2002